Episode 137
Ο θάνατος του Δαντόν. Γκέοργκ Μπύχνερ
«Ο Θάνατος του Δαντόν» του Γκέοργκ Μπύχνερ – Όταν η επανάσταση κατασπαράζει τα παιδιά της
Ο Θάνατος του Δαντόν δεν είναι ένα απλό ιστορικό δράμα. Είναι μια ελεγεία για την πολιτική αυταπάτη, μια μεταφυσική κραυγή μέσα στη σφαγή της Ιστορίας. Ο Γκέοργκ Μπύχνερ, μόλις 21 ετών όταν το συνέγραψε (1835), βυθίζεται στο χάος της Γαλλικής Επανάστασης για να μιλήσει για την ανθρώπινη ψευδαίσθηση, τη διαφθορά των ιδανικών και το απόλυτο αδιέξοδο της πολιτικής πράξης.
Η υπόθεση του έργου τοποθετείται στο 1794, στην κορύφωση της περιόδου της Τρομοκρατίας, όταν ο Ροβεσπιέρος, έχοντας αναδειχθεί σε αρχιερέα της Επανάστασης, στρέφεται κατά του άλλοτε συντρόφου του, του επιβλητικού και ηδονιστή Δαντόν. Ο τελευταίος, εξουθενωμένος από την αιματοχυσία, επιθυμεί να σταματήσει η μηχανή της γκιλοτίνας. Όμως το σύστημα που οι ίδιοι έθεσαν σε κίνηση δεν μπορεί να σταματήσει. Ο Δαντόν συλλαμβάνεται, δικάζεται, και εκτελείται. Όχι γιατί είναι ένοχος, αλλά γιατί η Επανάσταση δεν συγχωρεί ούτε τη μετάνοια.
Χαρακτήρες – από ανθρώπινοι σε μυθικοί και πίσω
Ο Δαντόν, πυκνός, σαρδόνιος, καταβεβλημένος, παραδίνεται στο πεπρωμένο του. Η στάση του δεν είναι δειλία, είναι φιλοσοφική ήττα: αναγνωρίζει ότι η Ιστορία δεν είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα, αλλά κάτι το ακατανόητο, το τρομακτικά αυθύπαρκτο. Δεν προσπαθεί να σωθεί – αρνείται να προσποιηθεί πως έχει σημασία. Ο Ροβεσπιέρος, πειθαρχημένος, ψυχρός, σχεδόν φανατικά λογικός, δεν είναι "ο κακός" του έργου. Είναι εκείνος που πιστεύει ακόμη. Αλλά η πίστη του έχει μετατραπεί σε μηχανή εξόντωσης.
Πίσω τους, πλήθος άλλων μορφών: ο Σαιν Ζιστ, ιεροκήρυκας της επαναστατικής αγνότητας, η Μαριόν, φιγούρα θηλυκής τρυφερότητας που συνδέεται με τον θάνατο, οι επαναστάτες, οι φίλοι, οι δήμιοι, όλοι γίνονται φωνές ενός ασφυκτικού χορού που δεν μπορεί να σταματήσει. Το πλήθος, απρόσωπο, μεταβαλλόμενο, λειτουργεί ως ανώνυμος κριτής, άλλοτε λατρεύοντας, άλλοτε κατασπαράζοντας.
Υπόβαθρο εποχής – Η Τρομοκρατία ως δραματουργική κατάσταση
Η περίοδος που αναπαριστάται είναι η Τρομοκρατία της Γαλλικής Επανάστασης, όταν οι ίδιοι οι πρωτεργάτες της επανάστασης γίνονται τα επόμενα θύματά της. Η ελπίδα για ελευθερία μετατρέπεται σε μηχανή τρόμου. Αυτό ακριβώς καταγράφει ο Μπύχνερ: το πέρασμα από το ιδεώδες στην παράνοια. Ο λόγος γίνεται πυροβολισμός, το ιδανικό εργαλείο καταστολής. Ο θεατής δεν παρακολουθεί μια ιστορική αφήγηση. Ζει το παράλογο της Ιστορίας σε πραγματικό χρόνο.
Το έργο δεν προσφέρει ηθικές απαντήσεις. Δεν υπάρχει κάθαρση. Δεν υπάρχουν ήρωες. Υπάρχουν μόνο άνθρωποι – κουρασμένοι, ένοχοι, σιωπηλοί – που παρασύρονται από κάτι μεγαλύτερο απ’ τους ίδιους. Γι’ αυτό και το έργο θεωρήθηκε τότε μηδενιστικό. Σήμερα όμως, η απουσία λύτρωσης είναι η ίδια η αλήθεια του.
Το έργο και η σκηνική του πορεία – από την αφάνεια στην αναγνώριση
Το έργο δεν ανέβηκε όσο ζούσε ο συγγραφέας. Η πρεμιέρα του ήρθε το 1902, σχεδόν 70 χρόνια μετά τη συγγραφή του. Το 1916, με τη σκηνοθεσία του Μαξ Ράινχαρντ, αναγνωρίστηκε πια ως κορυφαίο έργο πολιτικού θεάτρου. Ανέβηκε από όλους τους σπουδαίους Ευρωπαίους σκηνοθέτες: Στρέλερ, Βιλάρ, Πισκάτορ, Μαρτάλερ – όλοι ένιωσαν την ανάγκη να αναμετρηθούν με το αίνιγμά του.
Στην Ελλάδα, το ανέβασε πρώτος ο Φώτος Πολίτης το 1933 στο νεοσύστατο Εθνικό Θέατρο, με ιδιαίτερη έμφαση στις μαζικές σκηνές και τους φωτισμούς. Έκτοτε, κάθε του σκηνική επιστροφή μοιάζει σαν επίκληση σε μια μνήμη επικίνδυνη – την πολιτική.
Η αίσθηση του θεατή – σύγχυση, θαυμασμός, τρόμος
Ο θεατής φεύγει από την παράσταση με ένα εσωτερικό ρίγος. Δεν πρόκειται για συγκίνηση αλλά για διανοητικό σοκ. Το έργο δεν στοχεύει στο θυμικό, αλλά στην ψυχή και τη συνείδηση. Θέτει το ερώτημα: Υπάρχει νόημα σε έναν κόσμο που καταβροχθίζει όποιον μιλήσει για ελευθερία; Και το αφήνει αναπάντητο.
Δεν προσφέρει παρηγοριά. Δεν χαρίζεται. Απλώς κοιτά κατάματα τον θεατή και λέει: «Κι εσύ στη θέση του Δαντόν, τι θα έκανες; Θα μιλούσες ή θα έτρεχες; Θα σώπαινες ή θα πέθαινες;» Κι αυτό το ερώτημα σε συνοδεύει καθώς απομακρύνεσαι απ’ το θέατρο.
Ο συγγραφέας – μια φλόγα που έσβησε νωρίς αλλά δεν ξεχάστηκε
Ο Γκέοργκ Μπύχνερ γεννήθηκε το 1813 και πέθανε μόλις το 1837 από τυφοειδή πυρετό. Σπούδασε ιατρική αλλά αφοσιώθηκε στο γράψιμο και την επανάσταση. Ίδρυσε την «Εταιρεία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» και έγραψε το ριζοσπαστικό φυλλάδιο Ο Κήρυκας της Έσσης. Έφυγε από τη ζωή στα 23 του, αφήνοντας πίσω του τρία έργα – τον Θάνατο του Δαντόν, τη Λεντς και το αριστουργηματικό Βόυτσεκ.
Ο Μπύχνερ υπήρξε πρόδρομος του εξπρεσιονισμού, συγγραφέας που προηγήθηκε της εποχής του. Τα έργα του είναι σφιχτά, γλωσσικά βαθιά, φιλοσοφικά βίαια. Και παρότι έζησε ελάχιστα, μνημονεύεται ως ένας από τους θεμελιωτές του σύγχρονου πολιτικού θεάτρου.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
